KINEMATOGRAFIRobert BressonKINEMAJA DHE SJELLJA MEKANIKE E NJERIUT NGA ROBERT BRESSON

KINEMAJA DHE SJELLJA MEKANIKE E NJERIUT NGA ROBERT BRESSON

-


Bresson:

Dhe ja ku po
flasim sërish për teknikën, ose më shumë me fiksimin tim me sjelljen mekanike. Unë
mendoj se, shumica e xhesteve tona, madje edhe fjalët tona janë automatike. Nëse
dora juaj është mbi gjurin tuaj, nuk e ke vendosur ti aty. Montaigne (filozofi
francez) ka shkruar një kapitull të mrekullueshëm mbi këtë, mbi duart tona që
shkojnë atje ku nuk i themi ne që të shkojnë. Duart tona janë të pavarura. Xhestet
tona, brinjët tona praktikisht janë të pavarura, autonome. Ato nuk janë nën
urdhërat tona. Kjo është kinemaja. Ajo që kinemaja nuk është është ta mendoj një
xhest, apo të mendojë për fjalët. Ne nuk mendojmë për atë që do të themi. Fjalët
tona dalin, ndërsa ne jemi duke menduar, dhe ndoshta ato vet na bëjnë që të
mendojmë. Në këtë aspekt, teatri është jorealist dhe jonatyral. Ajo që unë përpiqem
të bëj me filmat e mi është që të prek atë që është e vërtetë. Ndoshta, unë jam
i fiksuar me realitetin.

 

Intervistuesi:

Edhe diçka
tjetër. Ju i transformoni personazhet tuaja në formën tuaj të dëshiruar, në
vend që ti lejoni ata që të evolojnë në vet mënyrën e tyre.

 

Bresson:

Është një
kombinim i çuditshëm; një kombinim i tyre me mua, një transformim i energjisë ndërmjet
nesh. Është një lloj përzierje…e arritur, jo nga drejtimi ose skenimi im, por
nga një lloj hamendësimi, një miratim i përbashkët, një lloj miqësie në të
gjitha çështjet. Dhe kjo nuk vjen absolutisht nga drejtimi i aktorëve apo skenimi
i gjërave. ‘Skenimi’ (vënia në skenë) është një shprehi e prirur. Ajo tregon se,
filmat e sotëm, përsëri, unë theksoj këtu dallimin ndërmjet filmave dhe kinemasë
– filmat e sotëm dhe filmat e interpretuar. Ju kërkoj sërish ndjesë që po e përsëris
këtë gjë.

 

Intervistuesi:

Ju nuk e
konsideroni veten regjizor?

 

Bresson:

Aspak. Madje
as si një njeri që është i dhënë pas filmave.

 

Intervistuesi:

Çfarë
profesioni ka Robert Bresson?

 

Bresson:

Dikush ka thënë
njëherë, unë jam ‘ai që imponon urdhër.’ Preferoj më shumë këtë sesa termin ‘regjizor’
si në një skenë, sepse unë nuk shikoj një skenë askund.

 

Intervistuesi:

Nëse është kështu,
përse nuk i lejon aktorët e tu që të improvizojnë?  

 

Bresson:

Ata
improvizojnë, por jo në mënyrën siç mendoni ju. Me këtë dua të them, se mua më
pëlqen që mendja të jetë e papërfshirë në atë që po ndodh. Në vazhdojmë të përsërisim
frazat, 50 herë nëse është e nevojshme, deri sa mendja të mos ndërhyjë më në
dialog ose në xheste. Në çastin kur gjërat bëhen automatike, atëherë aktori hidhet
me të vërtetë në veprim në film, dhe këtu mund të ndodhin gjëra plotësisht të
papritura, të cilat janë një qind herë më të vërteta sesa aktrimi teatral, ku
aktori i ka memorizuar frazat, duke menduar çdo frazë dhe xhest të tij. Dhe kjo,
nuk ka asnjë mundësi që të duket si diçka e vërtetë.

 

Intervistuesi:

Duke përdorur
këtë metodë, a bëjnë ndonjëherë aktorët e tu gjëra të papritura?  

 

Bresson:

Gjatë gjithë
kohës. Ky është improvizimi për të cilin flas unë. Ne nuk mund ta imitojmë jetën.
Ne duhet të gjejmë një mënyrë për ta riprodhuar atë, por pa imituar. Nëse ne
imitojmë jetën, ajo nuk është reale. Është fallco. Unë mendoj se, duke përdorur
një mekanizëm si ky, mund të na drejtojë tek diçka që është e ngjashme me jetën
e vërtetë, dhe madje mund të jetë edhe më e vërtetë sesa vet jeta.  

 

Intervistuesi:

A ju shkaktoi
ndonjë problem gomari (duke iu referuar një prek filmave të Bresson-it)?

 

Bresson:

Gomai ishte një
problem i madh, sepse unë nuk doja një gomar që aktron. Edhe gjatë shkrimit të
filmit, isha shumë i kujdesshëm në përdorimin e një gomari të trajnuar. Nuk
doja që të ishte profesional. Skena e cirkut, ku gomari bën marifete
matematikore është xhiruar shumë më vonë sesa pjesa tjetër, për t’i dhënë kohë
trajnerit që të trajnonte gomarin për të bërë llogaritjet matematikore. Prita
dy muaj që të zhiroja këtë skenë dhe pastaj t’ia shtoja atë pjesës tjetër, në mënyrë
që, gomari të ishtë tërësisht i çliruar nga trajnimi, i çliruar nga çdo lloj
artificialiteti. Por kjo krijoi një situatë ku gomari nuk bëri asnjëherë atë që
ne prisnim.

 

Intervistuesi:

Mua më duket
sikur ti kërkon nga interpretuesit e tu që ti ngjajnë një ushtrimi psikiatrik të
quajtur ‘psikodramë,’ të clën njerëzit janë përpjekur shpesh që ta transformojnë
në art. Ju i vendosni ata në një situatë dhe kërkoni prej tyre që ata të
testojnë kufinjtë e tyre të brendshëm.

 

Bresson:

Ajo që më
intereson mua nuk është ajo që ata tregojnë, por ajo që ata fshehin.  

 

Intervistuesi:

Dhe a ja
arrini që të xhironi atë që ata fshehin?

 

Bresson:

Falë kësaj
aparature të jashtëzakonshme, makineria e mrekullueshme e quajtur kamera. Në
fakt, ajo që më çudit është që një aparaturë e tillë e pabesueshme, është e aftë
për të regjistruar atë që syri jonë nuk e bën dot, ose më saktësisht, atë që
nuk e bën dot mendja jonë, përdoret vetëm për të na treguar neve marifete dhe gënjeshtra,
fallcitet. Kjo më çudit.

 

Intervistuesi:

A mendon se,
aktrimi profesional kontribuon tek këto mariftet dhe fallcitete? Në fund të
fundit, që nga Les Dames du Bois de Boulonge, ju nuk përdorni më aktor
profesionistë.

 

 

 

Bresson:

Sigurisht,
sepse është e vështirë, dhe madje edhe e pamundur, që të ndryshosh natyrën e një
aktori. Është diçka që
Chateaubriand (shkrimtar,
politikan, diplomat dhe historian francez, themelues i romanticizmit në letërsinë
fraceze) ka thënë rreth poetëve të shekullit të XVII-të, që është diçka pak a
shumë si kjo, ‘Atyre nuk u mungon natyraliteti. Atyre u mungon natyra.’ Në teatër,
të jesh natyral është një aftësi e mësuar bazuar në ndjenja të studiuara me
kujdes. Jeta është jeta. Kjo është ajo për të cilën luftojmë. Ajo është lënda
jonë e parë. Në kinema, lënda e parë nuk është aktori, por personi.  

 

Intervistuesi:

Pa i vënë
gishtin njeriu, do të dëshiroja që ju të përmendnit disa nga aktorët që janë
natyral. Për shembull, në Francë, Michel Simon. Ai është shumë natyral.

 

Bresson:

Po, por edhe
njëherë, je duke më kërkuar shumë dhe të flas se çfarë mendoj unë rreth
aktrimit. Aktrimi është thjesht projeksion. Një aktor e projekton vetveten në
një personazh të imagjinuar prej tij, dhe në të njëjtën kohë, ai është duke parë
edhe veten e tij/saj. Në një film…është e njëjta gjë. Nëse një aktor e
projekton vetveten diku tjetër, çfarë na mbetet? Asgjë. Personazhi është bosh. Këtë
mund ta shikosh shpesh në fotografitë që bëhen nga afër personazhit. Aktori nuk
është i pranishëm, i papranishëm edhe nga vet imazhi i tij.

 

Intervistuesi:

Kur punëson
njerëz që nuk janë aktorë, të cilët nuk janë të shpërfytyruar dhe që e shikojnë
vetveten më pak, a janë rezultatet më të vërteta?

 

Bresson:

Talenti i madh
dhe vështirësia më e madhe – a nuk është ajo që në jetën e përditshme ne e
quajmë ‘hijeshi’? Njerëzit duken të hijshëm sepse ata nuk janë të vetëdijshëm që
janë të hijshëm. Dhe kjo është ajo për të cilën ka nevojë kinemaja. Kjo është
arsyeja përse kinemaja – edhe pse unë nuk jam as psikolog apo analist – mund të
gërmojë kaq thellë në psikologji dhe në psikanalizë.  

 

Intervistuesi:

Nuk e di nëse është
e vërtëtë, por kam dëgjuar që ju nuk ia jipni interpretuesve të tu të gjithë
skenarin. Ata nuk e dinë historinë në të cilën ato do të zhyten.

 

Bresson:

Kjo nuk është
e saktë. Ata e kanë një skenar. Ajo që ata nuk e dinë është se si po dalin në
ekran. Në mënyrë jo të ngjashme siç bëhet zakonisht në filma, tek filmat e mi
atyre nuk u tregohen provat e një ditë mëparë. Unë nuk u tregoj atyre kurrë se çfarë
kanë bërë, në mënyrë që ata të mos e shikojnë veten në ekran sikur po shikohen
në pasqyrë dhe që të përgjigjen të vetkorigjohen siç bëjnë të gjithë aktorët. Ata
mendojnë, ‘Hunda ime është shumë larg në të djathtë. Herën tjetër do kthehem
majtas. Kjo është më mirë.’ E kupton se çfarë dua të them.

 

Intervistuesi:

Si ia kërkon
interpretuesve të tu që të mësojnë frazat e tyre?

Çfarë inputi
kanë ato për të dialoguar?

 

 

 

Bresson:

Unë u kërkoj
atyre të mësojnë frazat e tyre, duke injoruar kuptimin e tyre, sikur ato të mos
kishin asnjë kuptim, sikur ato të ishin veç rrokje. Sikur fjalitë të mos përbëheshin
nga fjalë, por nga rrokje. Kuptimi shkon tek ata në mënyrë të pavetëdijshme në çastin
siç ia kam përshkruar unë më herët, kur i lë të lirë në film.

 

Intervistuesi:

Ata i mësojnë
frazat e tyre në një gjuhë të huaj, dhe ata e marrin përkthimin vetëm në çastin
kur lihen të lirë.

 

Bresson:

Po, nëse të pëlqen
ta mendosh kështu.

 

Intervistuesi:

A bën xhirime
të gjata që t’u japësh atyre mundësinë që të vetshprehen?

 

Bresson:

Për mua
substanca e kinemasë nuk janë xhestet dhe fjalët. Por është efekti që prodhohet
nga këto xheste dhe fjalë. Kështu që, ajo është plotësisht e pavarur nga unë
dhe madje edhe nga ata. Ajo ndodh tërësisht pa dijen e tyre. Por është ajo që
rrezatojnë këto xheste dhe fjalë, ajo që ne lexojmë në qëndrimet dhe në fytyrat
e tyre. Si e ka thënë Montaigne, ‘Ne zbulohemi nga xhestet tona.’

 

Intervistuesi:

Le të flasim
pak për skenarin. Skenari është i ndërtuar në mënyrë të admirueshme, por ai është
i mbushur me elipse dhe me pikëpyetje. Për shembull, në një pikë, Gerard
thirreth nga policia. A e kuptoni që asnjë nuk e di përse po thirret ai nga
policia?

 

Bresson:

As unë nuk e
di…Bëj shaka. Por do të preferoja që të eliminoja të gjitha detajet e asaj që
shtrihet pas historisë. Nëse dikush thirret nga policia, do të shikojmë se çfarë
do të ndodhë. Por unë mendoj që, ky është një rregull i mirë – megjithëse, unë
mendoj se, rregullat anë bërë për t’u thyer – për të treguar gjithmonë efektin
përpara shkakut. Shkaku duhet të dëshirohet në mënyrë pasionante, në mënyrë që
imazhet, filmi yt, të tërheqin vëmendjen e audiencës. Ky djal i ri thirret, dhe
nuk e dimë përse. Ne besojmë se e dimë: Dikush ëhstë vrarë. Por nuk ka rëndësi
se kush e ka bërë. Ne mendojmë se, e ka bërë ai, dhe pastaj e shikojmë se e
kishim gabim. Ne mendojmë se, e ka bërë endacaku, Arnold, por nuk e ka bërë as
ai. Kjo nuk ka fare rëndësi për historinë. Ndoshta, ata nuk do ta mësojnë kurrë
se çfarë ndodhi. Ndoshta nuk ka qenë një vrasje, por thjesht një aksident. Por
qoftë nëse ka qenë vrasje apo aksident nuk ka absolutisht asgjë të bëjë me
historinë tonë, dhe unë përpiqem gjithmonë që të eliminojë kategorikisht çdo gjë
që nuk është thelbësore.

 

Unë mendoj –
ndoshta e kam gabim – që arti është në rënie. Arti po vdes, ndoshta nga liria e
tepërt, ndoshta për shkak të shpërndarjes pabesueshmërisht të gjerë, si çdo gjë
tjetër sot. Unë mendoj se, filmi, radio dhe televizioni po e vrasin artin. Por
gjithashtu besoj se, që ëhstë saktësissht nëpërmjet kameras, radio dhe
televizonit që këto arte do të rilindin sërish, ndoshta në një formë tërësisht
të re. Fjala ‘art’ ndoshta nuk do të ketë as të njëjtin kuptim që ka sot. Më
duket se, ka shpresë. Unë besoj te kinemaja..si një formë tërësisht e re arti,
që nuk e kuptojnë me të vërtetë se ç’është. Unë besoj tek muza e kinemasë.
Degas ka thënë, ‘Muzat nuk i flasin njëra-tjetrës. Ato vallëzojnë bashkë.’ Në
fakt, unë besoj se, kinemaja është, ose së shpejti do të jetë, një art plotësisht
i pavarur dhe nuk është, siç është imagjinuar, një sintezë e arteve të tjera. Ai
është një art plotësisht i ndarë dhe i pavarur.

 

Intervistuesi:

A mendoni se,
ai do të jetë i kufizuar nga fillesat e tij si një argëtim i thjeshtë?

 

Bresson:

Ka shumë mundësi
që filmat, në kundërshtim me kinemanë, do të vazhdojnë të ekzistojnë. Nuk ka
asnjë arsye që filmat si një formë argëtimi të mos vazhdoj të ekzisotojë. Por
jam i bindur që kinemaja është një art serioz. Jo si formë argëtimi, por e kundërta,
si një mënyrë për të parë më thellë gjërat, si një lloj ndihme për njerëzimin për
të gërmuar më thellë dhe për të zbuluar vetveten.

 

Link: https://www.youtube.com/watch?v=wcOOLfqDcho

 

Përzgjdhi dhe
përktheu nga anglishtja – Enkeleda Suti.

PËRGJIGJU

Ju lutemi shkruani komentin tuaj!
Ju lutem shkruani emrin tuaj këtu

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Të fundit

KOLEKSIONIZMI SI FENOMEN | Nga ARTAN SHABANI

KOLEKSIONIZMI SI FENOMEN Koleksionizmi i artit është një fenomen që daton me antikitetin greko-romak dhe me kalimin e kohës koleksionizmi...

Me trupin tend te mornicuar / Nga Joyce Mansour

E hapa koken tende Per te lexuar mendimet e tua I pertypa syte e tu Per te shijuar veshtrimin tend E piva gjakun...

Dua te fle krahe me krahe me ty, nga Joyce Mansour

Dua te fle krahe me krahe me ty Floket tone te gershetuar Sekset tona te bashkuara Me gojen tende per jastek Dua te...

Seria e re e pikturave nga Parlind Prelashi

Seria e re e pikturave nga Parlind Prelashi @p.prelashi #art #artist #love #drawing #photography #artwork #instagood #photooftheday...

Podcast me Adriana Puleshi – 25 December 2023, Live nga Tirana, ALB

Posterat - Podcast me Adriana Puleshi - 25 December 2023, Live nga Tirana,...

Podcast me Arif Lushi – 15 December 2023, Live nga Tirana, ALB

Posterat - Podcast me Arif Lushi - 15...

Duhet të lexoni

Ti mund të pëlqesh gjithashtu:
Rekomanduar për ty