PIONERËT
E EKSPRESIONIZMIT

HISTORIA
E PIKTURËS EKSPRESIONISTE (1880-1930)

Neo-Impresionizmi & Georges
Seurat, Paul Gauguin,
Vincent
Van Gogh

Premtimet
mbi të cilat u mbështet evolucioni i lëvizjes ekspresioniste, qartësohet më
shumë kur mendojmë për Seurat, Gauguin dhe Van Gogh.

Georges
Seurat (1859-1891) kishte një mendje të fuqishme dhe llogjike
e cila nuk kënaqej nga spontaniteti i Claude Monet (1840-1926) dhe analizat e
tij të dritës mbështeteshin vetëm tek instikti. Kështu, ai kërkonte që të krijonte një lloj të ri
Impresionizmi – Neo-Impresionizmin – nëpërmjet një metode të çlirimit të
ngjyrës nga substanca, duke përdorur ngjyra të pastra të spektrit për të
arritur ‘pikturimin e dritës në ngjyrë’. Hetimi sistematik nga ana e tij e
teorisë shkencore të ngjyrës në pikturë dhe analizat e dritës, dhe studimin e
kontrasteve të njëpasnjëshme të ngjyrës e cuan atë tek një zgjidhje
surprizuese: ngjyrat nuk përziheshin më në paletë; por kjo arrihej tek syri i
spektatorit. Rrjedhimisht, ngjyrat e pastra të spektrit pikturoheshin në pika
të vogla afër njëra-tjetrës në telajo – një teknikë e quajtur Pointilizëm. Ato
bashkohen në retinën e vëzhguesit, i cili është majaftueshëm larg nga piktura.
Rëndësia për gjeneratën pasuese të Neo-Impresionistëve ishte përdorimi i pastër
i ngjyrave nga ana e tyre si një mjet shprehjeje.

Paul Gauguin (1848-1903) gjithashtu kishte hapur shteg të
ri krijues. Pika e tij e fillimit, Impresionizmi, mbetej shumë afër natyrës për
të. Ai shkroi se Impresionistët “neglizhojnë kuptimin sekret të mendimit. Arti
është abstragim; ju e merrni atë nga natyra ashtu siç e ëndërroni atë.” Gauguin
po përpiqej që t’i rikthente kuptimin pikturës, në pikturat e figurave të tij,
të cilat mund të interpretoheshin si imazhe universale të ekzistencës
njerëzore. Tek Shkolla e Pont-Aven në Brittany, ku ai formoi një grup
primitivësh, dhe më vonë në Detet Jugore, Gauguin po kërkonte përvojën kryesore
për të arritur shprehjen e vërtetë. Për këtë arsye, ai ishte thellësisht i
interesuar tek arti primitiv dhe folklori dhe studioi printimet japoneze në dru
të Ukiyo-e që ishin atëherë në modë.

Si
pasojë e stimujve të tillë ai evoloi një stil arti dekorativ, i cili në pjesën
më të madhe i braktiste teknikat iluzioniste dydimensionale për përvojën portretizuese.
Tek Pont-Aven, ai dhe Emile
Bernard (1868-1941) zhvilluan dy teknika,
Sintetizmin (rreth 1888-94) dhe Kloisonizmin (rreth 1888-94), ku ngjyra
aplikohet sheshtazi (që do të thotë, me pak zona të hejëzuara apo çdo lloj modelimi
3D), duke aderuar me kujdes në zonat e imazhit të paraqitur, dhe që mbahet së
bashku nëpërmjet kontureve të vizatuara rëndshëm, në stilin e xhamave të
pikturuar. Një stil vizatimi i sheshtë dhe ritmikisht dekorativ ishin elementët
aktivë, si edhe bindja e Gauguin-it (jo ndryshe nga ajo e Kandinsky-t dhe Kupka-s)
që harmonitë e toneve të ngjyrës në pikturë kishin homoleoget e tyre tek
harmonitë e muzikës. Kështu, ky vlerësim për rëndësinë psikologjike të ngjyrës mundësoi
një ide mbi kuptimet pa nevojën për përshkrimin ‘letrar’.

Vincent
Van Gogh (1853-90) ishte prezantuar me të
dy, Seurat dhe Gauguin në vitin 1886 nga vëllai i tij Teo. Ai i detyrohej atyre
për shumë dije thelbësore rreth fuqisë shprehëse të ngjyrës dhe linjës së
pastër. Për më tepër, pikënisja e tij nuk ishte ajo e llogaritjes artistike,
por e nevojës ekzistenciale. Për Van Gogh-un, pikturimi ishte e vetmja mënyrë e
mundshme për shprehjen e dashurisë së tij ekstazike për njeriun dhe për gjërat.
Ai e ekspozoi vetveten drejpërdrejtë ndaj bashkimit me objektet, për të
penetruar magjepsjen e botës së jashtme dhe ferrin e një realiteti tjetër, të
zbuluar tek shqetësimet më intense. Ky mesazh parqitet nëpërmjet tonit të
lartësuar të ngjyrave të tij flakëruese dhe penelatave dinamike si gjuhë
flakësh, penelata spontane e të cilit janë një reflektim i drejtpërdrejtë i
gjendjes mendore të artistit. Kompulsioni i Van Gogh-ut për ta dorëzuar vetveten
i pambrojtur ndaj botës për të përjetuar të vërtetën e tij, i konsumoi forcat e
tij në pak vite. Mënyra se si ai zgjodhi që të krijonte artin – si një
përgjigje ndaj ankthit ekzistencial dhe për të sakrifikuar jetën e tij kur
tensioni u bë i patolerueshëm – u kthye në një fat tragjik shembullor për ata
artistë që kërkuan të bashkonin jetën dhe artin në dekadën që pasoi.